تغذیه دوران بارداری:

صرف‌ نظر از نیازهای جنین، اگر مادر در طول دوران بارداری تغذیه درستی نداشته باشد، خودش بعد از زایمان به مشکلاتی از قبیل فقر آهن، کلسیم و…دچار می‌شود. متأسفانه این مسأله بین زنان ایرانی نیز شیوع زیادی دارد. آشنایی با اصول تغذیه در دوران بارداری می‌تواند از بروز مشکلاتی از این قبیل پیشگیری کند.
یک خانم جوان که در شرایط عادی، روزانه تقریباً ۲۱۰۰ کالری مصرف می‌کند؛ وقتی باردار می‌شود، از هفته ۱۲ به بعد روزانه به ۲۵۰۰ کالری (یعنی ۴۰۰ کالری بیشتر از همیشه) نیاز خواهد داشت. نیاز این زن در دوران شیردهی نیز به ۲۵۵۰ کالری در روز (یعنی ۴۵۰کالری بیشتر از همیشه) خواهد رسید.

یک برنامه غذایی درست، تمام گروه‌های غذایی را شامل می‌شود: لبنیات، میوه‌ها، سبزیجات، ماهی، گوشت قرمز، تخم‌مرغ، اسیدهای چرب، کربوهیدرات (قند) و … زنان باردار باید به اندازه لازم از تمام این غذاها در سبد غذایی‌شان بهره ببرند؛ مشروط بر این‌‌که:

– حدود ۱۰ درصد از کالری‌های مورد نیاز روزانه از پروتئین‌ها دریافت شود (پروتئین‌ها اصولاً در گوشت قرمز، ماهی، لبنیات و سویا یافت می‌شوند).
– حدود ۳۵ درصد از کالری‌های مورد نیاز روزانه از اسیدهای چرب دریافت شود (اسیدهای چرب اصولاً در کره، روغن، لبنیات و آجیل یافت می‌شوند).
– حدود ۵۵ درصد از کالری‌های مورد نیاز روزانه از کربوهیدرات‌ها یا قندها دریافت شود (کربوهیدرات‌ها اصولاً در نان، برنج، سیب‌زمینی، ذرت و ماکارونی یافت می‌شوند).

مواد مورد نیاز بدن در بارداری:

اسید فولیک : اسید فولیک یا همان ویتامین B9 در سه ماهه اول بارداری (و حتی از ۲ ماه قبل از شروع بارداری) مورد نیاز است. این ویتامین در تشکیل و تکامل سیستم عصبی جنین نقش مهمی دارد. کمبود اسید فولیک در نخستین ماه‌های بارداری ممکن است به بیماری اسپینا بیفیدا منجر شود. این بیماری به دنبال عدم تکامل رشد مغز، نخاع و پرده مننژ بروز می‌کند و منجر به فلج شدن نوزاد می‌شود. این ویتامین همچنین می‌تواند از بروز بسیاری از ناهنجاری‌های مادرزادی مانند لب‌شکری جلوگیری کند. منابع مناسب اسید فولیک عبارتند از: جو، میوه‌ها و سبزیجات تازه، آب پرتقال، عدس، نخود و برنج. اما سوای مصرف این مواد غذایی، استفاده از مکمل اسید فولیک (روزانه ۴۰۰ میکروگرم) از ۲ ماه قبل از بارداری و تا انتهای ۳ ماهه اول بارداری توصیه می‌شود. البته این مقدار فقط برای خانم‌هایی با شرایط عادی توصیه می‌شود و در شرایط غیر عادی حتماً نیاز است که با پزشک در مورد میزان مصرف این مکمل مشورت شود.

آهن: آهن، خون مورد نیاز برای ارسال مواد غذایی به جفت را فراهم می‌کند و یک خانم باردار در طول بارداری بیشتر از زمان عادی به آهن نیاز دارد. منابع خوب آهن عبارتند از: سبزیجات سبز (مانند کلم بروکلی و اسفناج)، گوشت قرمز ،توت‌فرنگی، پسته و …. ویتامین C جذب آهن را بالا می‌برد و به همین خاطر توصیه می‌شود همراه یا بلافاصله بعد از خوردن غذاهای حاوی آهن، ویتامین C (آبلیمو، پرتقال، گوجه‌سبز یا …) نیز مصرف شود. اما کافئین، تئین و کلسیم باعث کاهش جذب آهن می‌شوند و به همین دلیل توصیه می‌شود از مصرف چای، قهوه، ماست و شیر همراه با غذاهای حاوی آهن و حداقل تا ۱ ساعت بعد از صرف این غذاها پرهیز شود.
به خانم‌های باردار توصیه میشود که از هفته بیستم بارداری، روزانه یک قرص مکمل آهن بخورند. البته اگر خانمی تغذیه خوبی داشته باشد و در آزمایش‌هایش نیز کم‌خونی دیده نشود، ضرورتی برای مصرف قرص آهن ندارد اما چنین موردی به ندرت پیش می‌آید. در ضمن توجه داشته باشید که مصرف قرص آهن ممکن است با بروز عارضه یبوست همرا باشد.

روی و کلسیم : مصرف تمام مواد معدنی و به ویژه مصرف موادی مانند کلسیم و روی برای رشد جنین ضرورت دارند. اگرچه روی و کلسیم در مواد غذایی مختلف یافت می‌شوند اما در صورت نیاز به مصرف مکمل آن‌ها باید با پزشک مشورت شود. خانم‌های بارداری که تحت درمان دارویی هستند (مثلاً خانم‌هایی که دیابت یا کم‌خونی دارند) و خانم‌هایی که سابقه زایمان نوزادی با کمبود وزن را دارند، حتماً باید برای مصرف انواع مکمل‌ها و مقدار آن‌ها با پزشک خود مشورت کنند. در ضمن باید به خاطر داشته باشید که مصرف بیش از حد این مکمل‌ها نه تنها مفید نیست، بلکه ممکن است برای کودک بسیار مضر هم باشد، پس باید در مصرف آن‌ها حد اعتدال را رعایت کرد.

توصیه های مهم:
هر ۴ ساعت یک‌بار غذا بخورید : در طول بارداری، زیاد اتفاق می‌افتد که شما خودتان گرسنه نیستید اما کودکتان گرسنه است. به همین دلیل توصیه می‌شود برنامه مشخصی برای غذا خوردن داشته باشید و صرفاً به احساس گرسنگی خودتان تکیه نکنید. بهتر است هر ۴ ساعت یک‌بار غذا بخورید؛ حتی اگر حالت تهوع دارید یا بی‌اشتها هستید یا سوء هاضمه دارید یا …
هر روز باید بین ۵ تا ۶ وعده غذا بخورید، هر چقدر هم که این وعده‌ها مختصر باشد، اهمیتی ندارد و خیلی بهتر از آن است که روزانه ۳ وعده غذا بخورید، آن هم با اشتهای زیاد و مفصل و بی‌برنامه. جنین شما برای رشد، به مصرف وعده‌های غذایی منظم و متداوم نیاز دارد.

چگونه از یبوست در بارداری جلوگیری کنیم؟ یبوست یکی از مشکلات شایع دوران بارداری است که متعاقب تغییرات هورمونی (مخصوصاً افزایش پروژسترون) اتفاق می‌افتد. ضمن اینکه متناسب با رشد جنین، رحم روی روده‌ها فشار می‌آورد و مسیر عبور غذا را تنگ می‌کند. مصرف قرص‌های آهن نیز مزید بر علت می‌شود و یبوست را در زنان باردار تشدید می‌کند برای مقابله با این وضعیت :
– تا می‌توانید، فیبر بخورید مثل میوه‌ها و سبزی‌های تازه، حبوبات و آلو.
– زیاد آب بخورید. مصرف ۶ تا ۸ لیوان آب در روز توصیه می‌شود. نوشیدن آب‌ آلو نیز بسیار کمک‌کننده است.
– از ورزش‌های سبک غافل نشوید. با ۵ تا ۱۰ دقیقه پیاده‌روی روزانه می‌توانید حرکات روده را افزایش و یبوست را کاهش دهید.
– اگر بعد از به کار بستن این توصیه‌ها مشکلتان رفع نشد، می‌توانید با تجویز پزشکتان از دارو استفاده کنید. هیچ دارویی را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید، زیرا مصرف داروها در دوران بارداری، بسیار حساس و خطرناک است.
چگونه از تهوع در بارداری جلوگیری کنیم؟ تهوع یکی از مشکلاتی است که ممکن است خانم‌های باردار را شدیداً یا به طور خفیف آزار دهد. اما این‌جا هم می‌شود به کمک تغذیه مناسب با این مشکل مبارزه کرد:
– غذاهای کم‌چرب بخورید و از خوردن غذاهای سرخ‌کرده پرهیز کنید.
– کنار رختخواب مقداری نان خشک بگذارید و قبل از بلند شدن از رختخواب مقداری از آن را مصرف کنید.
– گرسنه نمانید. خیلی از خانم‌ها اگر معده‌شان را با خوراکی‌های سبک پر کنند، می‌توانند تا حدی از بروز حالت تهوع جلوگیری کنند.
– تهوع موجب کاهش حجم مایعات بدن می‌شود. توصیه می‌شود برای جبران آن به اندازه کافی مایعات بنوشید.

رژیم لاغری در دوران بارداری: کاهش وزن در دوران بارداری مجاز نیست اما کنترل وزن و داشتن برنامه غذایی مناسب ضروری است. بسیاری از رژیم‌های لاغری باعث فقیر شدن بدن از نظر آهن، اسید فولیک و برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز می‌شود. یادتان باشد که اضافه‌وزن یکی از بارزترین نشانه‌های سلامت در دوران بارداری است. خانم‌هایی که در دوران بارداری تغذیه خوب و مناسبی دارند و به مقدار لازم وزن می‌گیرند، نوزادهای سالمی به دنیا می‌آورند. بنابراین نگران چاق شدنتان نباشید.

نباید‌های تغذیه در بارداری: در طول بارداری از مصرف زیاد غذاهای حاوی ویتامین A (مانند دل و جگر) پرهیز کنید، زیرا افراط در مصرف این ویتامین با خطر آسیب‌های جنینی همراه است. از مصرف الکل جداً بپرهیزید. 

به تدریج وزن اضافه کنید : به طور معمول ۱۰ تا ۱۲ کیلوگرم اضافه‌وزن در طول دوران بارداری طبیعی است. این وزن باید در طول ۹ ماه بارداری طی ۳ دوره اضافه شود: از شروع بارداری تا هفته دوازدهم، بین ۱ تا ۲ کیلوگرم اضافه‌وزن، طبیعی است.از هفته ۱۲ تا ۲۸ بارداری، به طور متوسط باید هر هفته بین ۳۰۰ تا ۴۰۰گرم به وزن خانم باردار اضافه شود. از هفته ۲۸ تا ۴۰ بارداری، به طور متوسط هــر ماه بین ۱ تــا ۳ کیلوگرم اضافه‌وزن طبیعی است.

تناسب اندام بعد از بارداری: مسأله‌ای که برای بسیاری از خانم‌ها مهم است این است که چگونه به تناسب اندام قبل از بارداری خود برسند؟ واقعیت این است که قسمت اعظم کاهش وزن مادر باید در زمان زایمان (حدود ۵/۵ کیلوگرم) و در دو هفته اول بعد از زایمان (حدود ۴ کیلوگرم) اتفاق بیفتد. مابقی اضافه‌وزن نیز که حدود ۵/۲ کیلوگرم است، باید از هفته دوم تا ۶ ماه بعد از زایمان کاهش یابد. البته مادرانی که قبلاً زایمان داشته‌اند، مقداری از افزایش وزن زمان بارداری خود را حفظ خواهند کرد.

۲۰ توصیه تغذیه ای برای خانم های باردار دارای اضافه وزن و چاق(BMI بیشتر از ۲۶ ):

۱- اجتناب از سرخ کردن غذاها و حتی الامکان طبخ غذاها به شکل آب پز و کبابی.
۲- حذف چربیها شامل کره حیوانی، مارگارین، خامه، سرشیر، دنبه، پیه و جدا کردن چربیهای قابل رویت گوشت قرمز و پوست مرغ قبل از طبخ آنها.
۳- استفاده از شیر و لبنیات کم چرب بجای شیر و لبنیات پر چربی.
۴- محدود کردن مصرف شیرینی ها، کیک های خامه ای و دسرهایپرچرب یا شیرین.
۵- تنوری نمودن ماهی و مرغ بجای سرخ کردن آنها (سینه مرغ چربی کمتری دارد).
۶- آب پز نمودن مرغ،ماهی و گوشت بدون افزودن روغن.
۷- محدود نمودن مصرف کله پاچه، دل، قلوه، جگر، زبان و مغز، سوسیس و کالباس و انواع پیتزای پرچرب.
۸- تفت دادن سبزیها در آب گوشت کم چربی یا آب گوجه فرنگی بجای روغن.
۹- خودداری از مصرف سس های چرب مانند مایونز و سس های مخصوص سالاد و استفاده از سس سالم (ماست کم چرب، کمی نمک، روغن زیتون، آب لیمویا آب نارنج) بجای سس مایونز.
۱۰- اضافه نکردن چربی و دنبه به گوشت در زمان چرخ کردن آن.
۱۱- استفاده از سیب زمینی آب پز یا تنوری بجای سرخ کرده.
۱۲- استفاده نکردن از تنقلات پر چرب نظیر چیپس، پیراشکی، شکلات.
۱۳- استفاده از میوه های تازه به عنوان میان وعده.
۱۴- مصرف دوغ، آب و آب میوه های طبیعی بجای نوشابه های گازدار.
۱۵- استفاده از میوه هایی نظیر سیب، هلو و گلابی که قند کمتری دارندو محدود کردن مصرف میوه های شیرین مانند انگور، خربزه، خرما، انجیر،توت و…
۱۶- خودداری از مصرف کمپوت ها و کنسروجات.
۱۷- خودداری از مصرف نان همراه با برنج در هنگام صرف غذا .
۱۸- استفاده ازخشکبار(برگه زردآلو،کشمش و..)وسبزیهای تازه(هویج،گل کلم، خیار، گوجه فرنگی و..)بعنوان میان وعده.
۱۹- استفاده از انواع حبوبات (عدس، لوبیا، ماش، باقلا و…) همراه با غلات مثلا” به شکل عدس، پلو، لوبیاپلو، عدسی با نان، خوراک لوبیا با نان.
۲۰- استفاده از نانهای سبوس دار بجای نانهای فانتزی.

۲۰ توصیه تغذیه ای برای خانم های باردار لاغر(BMI کمتر از ۱۹/۸ ):

۱- استفاده از عسل، خرما، شیره انگور و شیره خرما همراه با صبحانه.
۲- استفاده از بستنی ومیوه های شیرین( انگور، خربزه، انجیر،توت، خرما) و انواع خشکبار بعنوان میان وعده.
۳- استفاده از لبنیات پر چرب (شیر و ماست پرچرب، پنیر خامه ای و…).
۴- استفاده از روغن زیتون داخل سالاد.
۵- استفاده از قلم گوسفند و گاو در طبخ غذاها.
۶- مصرف دوغ کم نمک و غلیظ در وعده های غذایی.
۷- استفاده از غذاهایی نظیر آش کشک، آش دوغ، کشک بادمجان در برنامه غذایی روزانه.
۸- مصرف مقدار بیشتری از گروه نان و غلات مثل نان، برنج و ماکارونی.
۹- استفاده بیشتر از سیب زمینی در انواع غذاها و یا در میان وعده ها.
۱۰- اضافه نمودن مقداری کره به غذا در هر وعده غذایی و استفاده از کمی کره در کنار غذا.
۱۱ – مصرف انواع خشکبار و مغزها (گردو، پسته ،بادام و…).
۱۲- استفاده از غذاهای تهیه شده با تخم مرغ (انواع کوکو،کتلت و…).
۱۳- استفاده از غذاهای تهیه شده با انواع حبوبات(برخی از خورش ها، آش ها، خوراک ها، – استفاده از جوانه غلات در تهیه انواع سالاد، انواع سوپها و آش هاآبگوشت، عدسی، خوراک لوبیا و…).
۱۴- استفاده از سبزی هایی نظیر گوجه فرنگی، هویج و گل کلم به عنوان میان وعده.
۱۵- استفاده از جوانه غلات در تهیه انواع سالاد، انواع سوپها و آش ها.
۱۶- اضافه نمودن پودر جوانه غلات در انواع سالادها، ماست، ماست خیارو…
۱۷- استفاده از تخم مرغ همراه با غذا (عدس پلو یا رشته پلو همراه با خاگینه).
۱۸- استفاده از تخم مرغ در صبحانه یا میان وعده (آب پز، نیمرو، املت).
۱۹- استفاده بیشتر از غذاهای تهیه شده با انواع گوشت ها(کتلت، کباب، انواع خورش و…).
۲۰- مصرف نان همرا با سایر مواد غذایی مانند برنج در وعده ناهار و شام.