کلینیک تخصصی قلب و عروق (فشارخون بالا):
پرفشاری خون(برگرفته از کتاب تغذیه در بیماریهای قلب و عروق نوشته دکتر سعید حسینی، سید علی مصطفوی و دکتر ندا نایبی):
پرفشاری خون به افزایش ماندگار و مداوم فشار سیستولیک مساوی و یا بیش از mmHg ۱۴۰درافراد زیر ۴۵ سال و فشار دیاستولیک بالا یا مساوی mmHg ۹۰ (یا هر دو) گفته می‌شود .
فشار خون بالا، خطر حمله قلبی و سکته مغزی و نارسایی قلبی را به خصوص در افراد بالای ۶۵ سال بین ۵/۱-۱ برابر افزایش می‌دهد؛ اغلب با سن بالا می‌رود و با جنس ارتباط دارد، هر چند که در زن‌ها بیشتر شیوع دارد اما کمتر به عوارض ناشی از آن دچار می‌گردند.
اگرچه برای آن هیچ درمان خاصی وجود ندارد اما پیشگیری و کنترل آن باعث کاهش میزان شیوع و بیماریهای مرتبط می‌شود.
فشار خون با برون ده قلبی، مقاومت و الاستیسیته عروق محیطی تعیین می‌شود؛ افزایش برون ده قلبی و مقاومت عروقی و کاهش الاستیسیته عروق سبب بالا رفتن فشار خون می‌شود. مقاومت عروقی با ویسکوزیته خون، پهنای وریدی و الاستیسیته عروق مرتبط است، مقاومت عروقی ممکن است ناشی از انسداد عروقی باشد که سبب باریک شدن مجرای عروق می‌گردد.
تنظیم کننده های اصلی شامل سیستم عصبی سمپاتیک (کنترل کوتاه مدت) و کلیه (کنترل بلند مدت) هستند. در پاسخ به کاهش فشار خون، سیستم عصبی سمپاتیک باعث ترشح نوراپی نفرین شده و در شریانهای کوچک و شریانچه ها مقاومت محیطی بالا می رود و سبب افزایش فشار خون می گردد. کلیه ها به واسطه کنترل حجم مایع خارج سلولی و ترشح رنین که باعث فعال شدن سیستم رنین –آنژیوتنسین می‌شود فشار خون را تنظیم می‌کنند؛ وقتی این سیستم های تنظیمی قدرت خود را از دست می‌دهند، فشار خون زیاد می‌شود. احتمالاً علتهای هورمونی-عصبی و درون کلیه ای زیادی باعث فشار خون غیرطبیعی می شوند که لازم است بیمار به جای خود تشخیصی و خود درمانی به پزشک معالج خود مراجعه کرده و به وی اعتماد کند.
نشانه های آن شامل:
سردردهای مکرر، اختلال در دید، تنگی نفس، خونریزی بینی، درد قفسه سینه، گیجی، ضعف، کمی حافظه و گاهی مشکلات دستگاه گوارشی.
طبقه بندی فشار خون
بر اساس خطرات افزایش غیرطبیعی فشار خون در گسترش بیماری های قلبی و عروقی این بیماری به چند مرحله تقسیم بندی شده است. در بالغین بالای ۱۸ سال، که داروی ضد فشار خون نمی‌گیرند و بیماری حادی ندارند، فشار خون بالا به شکل زیر طبقه بندی می‌شود:
| طبقه بندی | سیستولیک | دیاستولیک |
| ایده آل | کمتر از۱۲۰ | کمتر از۸۰ |
| نرمال | کمتر از۱۳۰ | کمتر از ۸۵ |
| حد نهایی فشار خون طبیعی | ۱۳۹-۱۳۰ | ۹۰-۸۵ |
| مرحله ۱ | ۱۵۹-۱۴۰ | ۹۹-۹۰ |
| مرحله ۲ | ۱۷۹-۱۶۰ | ۱۰۹-۱۰۰ |
| مرحله ۳ | بیشتر از ۱۸۰ | بیشتر از ۱۱۰ |
در افرادی که فشار خون در حد نهایی مقدار طبیعی قرار دارد خطر پیشرفت فشار خون و بیماری های قلبی– عروقی وجود دارد.
شایعترین حالت هیپرتانسیون مرحله ۱ است که در بزرگسالان دیده می‌شود، هر درجه ای از فشار خون بالا می تواند همراه با بیماری های قلبی و نارسایی کلیه باشد بنابراین مراجعه به پزشک معالج و تعدیل فشار خون در هر مرحله ای ضروری است.
ریسک فاکتورهای هیپرتانسیون
*سابقه خانوادگی
*نژاد– سیاهپوستان برای مبتلا شدن به این بیماری مستعدتر هستند.
*جنسیت– مردان تا سن ۵۵ سالگی نسبت به زنان مستعدترند؛ بعد از این سن زنان مستعدتر خواهند بود.
*سن- فشار خون با افزایش سن بالا می رود لذا سالمندان بیشتر مبتلا می شوند.
*حساسیت به سدیم
*چاقی و اضافه وزن
دیگر فاکتورهایی که با فشار خون مرتبط هستند شامل:
– سبک زندگی ساکن(بی تحرکی)
– مصرف بالای الکل و کشیدن سیگار
– دیابت، نقرس، بیماری کلیوی
– حاملگی
– مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکی در صورت داشتن زمینه مساعد نظیر: چاقی، پر فشاری خون در طی بارداری، سابقه خانوادگی فشار خون و یا بیماری خفیف کلیوی.
– مصرف داروهایی مثل سیکلوسپورین، ضد افسردگی های سه حلقه ای، ضد بارداری های خوراکی، داروهای ضد اشتها و ضد احتقان (از طریق بینی)، استروئیدها و NSAIDs.
پیشگیری اولیه
پیشگیری اولیه فشار خون می تواند تأثیر زیادی بر بهبود کیفیت زندگی و کاهش هزینه های مربوط به کنترل و درمان هیپرتانسیون و بیماری مرتبط با آن داشته باشد. استراتژی مهم این است که فشار خون افرادی که بالاتر از حد ایده آل است کاهش داده شود؛ کاهش ۳ میلی متر جیوه در فشار سیستولیک مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی عروقی و حمله قلبی را ۵% تا ۸% کاهش می دهد.
محققین به چند عامل به عنوان عوامل خطر توجه دارند که شامل: چاقی شکمی، تری گلیسرید بالا، پایین بودن HDL خون، بالا بودن فشار خون و قند خون می باشد. برنامه ملی آموزش کلسترول این عوامل را سندرم متابولیک یا سندرمX نام نهاده است.
عوامل خطر تغذیه ای مرتبط با فشار خون بالا
پرخوری و چاقی (مصرف بالای انرژی)، فزونی سدیم و نمک، چربی، الکل و کافئین در رژیم غذایی و کمبود کلسیم، پتاسیم و منیزیم در برنامه غذایی.
مصرف بالای انرژی
شاخص توده بدنی (BMI) بیشتر از ۲۷ ارتباط مستقیم و قوی با پرفشاری خون (هیپرتانسیون) دارد؛ خطر پیشرفت هیپرتانسیون در افرادی که اضافه وزن دارند ۶-۲ برابر بیشتر از افراد با وزن طبیعی است و از طرفی عامل قابل اعتمادی برای پیش بینی آن است. افزایش فشار خون به درجه چاقی بستگی دارد؛ شیوع فشار خون بالا در مردان و زنانی که BMI بیشتر از ۳۰ دارند به ترتیب ۳۸ و ۳۲% بوده که این مقدار برای مردان و زنان با BMI کمتر از ۲۵ به ترتیب ۱۸ و ۱۷% است.
افزایش چربی در مناطق پر خطر مثل دور شکم سبب ایجاد و پیشرفت هیپرتانسیون مستقل از سطح کلی چاقی می‌شود، که در مورد چربی های محیطی این طور نیست.
رژیم های محدود در کالری، پیش از کاهش وزن سبب کاهش فشار خون می‌شوند که با فعالیت سیستم سمپاتیک مرتبط است. افزایش کالری دریافتی (پرخوری) نیز باعث افزایش سطح انسولین پلاسما می‌شود که خود محرک قوی برای افزایش بازجذب کلیوی سدیم و متعاقب آن افزایش فشار خون است.
بعضی از تغییرات فیزیولوژیک که ارتباط بین اضافه وزن و هیپرتانسیون را بیان می کند عبارتند از: مقاومت به انسولین، هیپرانسولینمی، فعال شدن عصب سمپاتیک و سیستم رنین – آنژیوتنسین و تغییرات عملکرد کلیه.
بیشترین میزان کاهش فشار خون در ۵۰% اولیه کاهش وزن روی می‌دهد.
درمان تغذیه ای
- کاهش وزن در افراد چاق
(در مردان به ازاء هر ۱۰% افزایش در وزن، ۶٫۶ mmHg افزایش فشار سیستولیک داریم)
- کنترل فشار خون تا سطح ایمن آن، جهت کاهش احتمال نارسایی قلب و یا سکته.
- تنها در زمانی که کاهش سریع فشار خون لازم باشد، می‌توان بالانس منفی سدیم ایجاد نمود.
رژیم غذایی افراد به طور متوسط حاوی ۵-۱۵ گرم نمک است. رژیم کم سدیم ۱۰ میلی اکی والان تاثیر پذیری عروقی را کاهش داده و فشار خون را کم می کند.
تنها ۲۵-۲۰ % بیماران فشار خونی، حساس به سدیم هستند.
اگر رژیم غذایی در عرض ۶ ماه جواب ندهد، دارو درمانی آغاز می‌گردد.
- افزایش دریافت کلسیم.
مکمل یاری کلسیم سیترات در دوز ۴۰۰ میلی گرم در روز ممکن است در بزرگسالانی که میزان کلسیم دریافتی آنها از رژیم غذایی کم است مفید باشد.
- افزایش منیزیم، ویتامین هایE، D، K در حد تناسب.
قبل از پایش، حداقل تا ۲ ماه فرصت دهید که مواد ذکر شده را دریافت کنند.
- آب زیاد مصرف شود به ویژه در صبحگاه و پس از برخواستن از خواب مگر اینکه کنتراندیکاسیون برای آن وجود داشته باشد.
- افزایش دریافت پتاسیم برای کاهش نیاز به داروهای فشار خون توصیه گردد.
در صورتی که دارو(دیوریتیک)های حفظ کننده پتاسیم استفاده می‌شود، باید دریافت پتاسیم به دقت پایش شود (مشورت با پزشک معالج یا متخصص تغذیه).
- آموزش بیماران و مراقبت های پی گیر
- افزایش فعالیت فیزیکی
توصیه های رژیمی و تغذیه ای
- استفاده از رژیم‌های کنترل شده از نظر انرژی برای کاهش وزن در صورت لزوم.
هرچه کاهش وزن بیشتر باشد به همان میزان نیز فشار خون پایین تر می آید؛ برخی از بیماران فشار خونی در مرحله یک تنها با کاهش وزن به فشار خون نرمال دست می یابند.
فایده دیگر آن این است که اثر دارو درمانی را در کاهش فشار تشدید می کند. در کسانی که وزن خود را کاهش داده و یک داروی ضد فشار استفاده می‌کنند کاهش فشار بیشتری نسبت به کسانی که فقط دارو دریافت می‌کنند دارند؛ در عین حال که کم کردن وزن مقدار و تعداد داروهایی را که برای کنترل فشار استفاده می‌شود، کاهش می دهد.
- ۵۰% از کل انرژی به کربوهیدرات اختصاص یابد بویژه نوع پیچیده آن مثل لوبیاها، سبوس جو دو سر و سیب ها (فیبر محلول).
- مصرف متعادل نمک (محدودیت روزانه ۶ گرم نمک یا ۲۴۰۰ میلی کرم سدیم) برای درمان فشار خون توصیه شده است. در فشار خون مرحله یک این مقدار محدودیت نمک برای طبیعی شدن فشار کافی است. بیمارانی که از دارو برای کنترل فشار استفاده می‌کنند باید محدودیت نمک را رعایت کنند.
در بیماری نارسایی احتقانی قلب برای تعیین مقدار نمک دریافتی، ثبت رژیم ۳روزه و جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته میزان نمک دریافتی را تعیین می کند.(با متخصص تغذیه مشاوره شود)
جهت کاهش سدیم دریافتی تا ۵-۴ گرم در روز (mEq ۲۲۰ – ۱۷۰) باید از مصرف غذاهای حاوی مقادیر زیاد سدیم و افزودن نمودن نمک اضافی به غذا پرهیز نمود. برای این کار:
– نمک اضافی به هنگام خوردن غذا اضافه نشود(حذف نمک از سر سفره).
– هنگام پخت نیز نمک به غذا اضافه نشود. در واقع سدیم مورد نیاز بدن از طریق سدیمی که به طور طبیعی در مواد غذایی موجود می‌باشد تامین گردد.
– غذاهای فرایند شده کنسرو ها و غذاهای صنعتی و فست فودها معمولاً حاوی مقادیر بالای سدیم هستند؛ بنابراین از مصرف آنها اجتناب گردد.
- بر مصرف مقادیر کافی پتاسیم (میزان توصیه شده=۹۰ میلی مول در روز) تأکید شود. (با متخصص تغذیه مشاوره شود)
رژیمDASH
آزمایشهایی که به منظور جلوگیری از افزایش فشار خون انجام گردید و مطالعاتDASH (راهکارهای رژیمی برای جلوگیری از فشار خون) نشان داده اند که تغییر رژیم غذایی در افرادی که فشار خون بالا تر از حد نرمال دارند مؤثر است. مطالعات DASH نشان داد که یک رژیم سرشار از میوه و سبزی و مواد لبنی بدون چربی و یا محدود از چربی های اشباع، فشار خون سیستولی را به طور متوسط ۱۱- ۶ میلیمتر جیوه کاهش می دهد.
نقش پروبیوتیکها در کنترل فشارخون:
گرچه در ابتدا نقش پروبیوتیکها در بهبود سلامت دستگاه گوارش شناسایی شد اما شواهد اخیر نشان داده اند که پروبیوتیکها نقش مهمی در دیگر اختلالات متابولیک و همچنین تنظیم پروفایل لیپیدی، انسولین، و رنین نیز ایفا می‌کنند که منجر به تاثیرات ضد فشار خونی آنها می گردد. (با متخصص تغذیه مشاوره شود)
برگرفته از کتاب تغذیه در بیماریهای قلب و عروق نوشته دکتر سعید حسینی، سید علی مصطفوی و دکتر ندا نایبی